De IJslandse centrale bank zou de drie grote banken – Kaupthing, Landsbanki en
Glitnir – makkelijk kunnen ondersteunen. Een grove misrekening, blijkt nu.

Ja, de tegoeden van IJslandse banken kunnen voor IJslanders tot op
zekere hoogte gegarandeerd worden door de IJslandse regering en de centrale
bank. Maar de buitenlandse tegoeden, dat is een ander verhaal.

En een verhaal waar de kredietbeoordelaars op zijn minst verwarrende berichten
over uitbrachten.

Beoordelaar Standard & Poor’s was op 1 april van dit jaar tegelijk
negatief en optimistisch over IJsland, en de drie grote banken.

Het zei aan de ene kant over niet genoeg informatie te beschikken om te
beoordelen hoe de IJslandse regering economische problemen zou aanpakken,
maar gaf daarbij wel aan dat de IJslandse regering de drie grote banken van
het land zou kunnen ondersteunen.

Aan dit verhaal hield men vast, ondanks het feit dat de netto
buitenlandse schuld van de IJslandse regering op dat moment al ongeveer 2,5
keer groter was dan het eigen BNP, aldus kredietbeoordelaar Fitch in een
rapport, ook uit april.

Ook Moody's bleef optimistisch over het vermogen van de IJslandse regering om
de banken te steunen - en bleef dáárdoor optimistisch over de banken zelf,
zo blijkt uit een rapport uit april van dit jaar.

"Omdat de (IJslandse) economie bewezen heeft extreem flexibel te
zijn qua reactie op economische schokken, zien wij niet in hoe een crisis de
liquiditeitspositie van de regering kan ondermijnen." De regering zou
dus genoeg geld hebben om te kunnen injecteren in banken, aldus Moody's.

Van de drie beoordelaars die in april rapporten uitbrachten, was alleen Fitch
argwanend. "De enorme grootte van de banksector ten opzichte van de
totale economie, roept vragen op over de mogelijkheden die de regering zou
hebben om de banken te kunnen ondersteunen."

Niet zo vreemd. In hetzelfde rapport berekende Fitch dat de waarde van
de bezittingen van de drie banken negen keer groter is dan het bruto
nationaal product van IJsland.

Ter vergelijking: de bezittingen van Fortis of Rabobank zijn individueel
vergelijkbaar met het Nederlandse BNP. De bezittingen van ING zijn zelfs
groter dan het Nederlandse BNP.

Fitch waarschuwde in hetzelfde rapport dat de IJslandse regering snel
zou moeten komen met een plan, voor het geval er problemen zouden ontstaan. "Meer
concrete beleidsvoornemens zouden het vertrouwen kunnen herstellen zonder de
kredietwaardigheid (van IJsland) in gevaar te brengen."

Zo gaat het maanden door. Standard & Poor's en Moody's getuigen in
tussentijdse rapporten regelmatig van hun twijfels over het vermogen van de
IJslandse regering om de banken financieel te steunen. Maar zij zien geen
aanleiding om hun kredietbeoordelingen drastisch te verlagen, al was het
maar als een vorm van alarmsignaal.

Op 19 september nog herbevestigt Moody's de goede kredietwaardigheid,
en zegt het dat "de IJslandse regering het vermogen heeft om crisis in
elke sector aan te kunnen, ook een in de grote bankensector".

Als de IJslandse regering op maandag 29 september drastisch ingrijpt door de
Glitnir bank te nationaliseren, stelt Standard & Poor's in een rapport
dat de ingreep een bewijs is dat de IJslandse regering genoeg liquiditeit
kan bieden voor in ieder geval de korte termijn.

Toch is de nationalisatie van Glitnir geen reden voor Standard & Poor's om
de kredietbeoordeling drastisch te verlagen.

Pas op 30 september lijkt Moody's wakker te worden. Het geeft aan de
kredietwaardigheid van Landsbanki opnieuw te bekijken, en mogelijk te
verlagen. Moody's geeft aan minder vertrouwen te hebben in het vermogen van
de regering om Landsbanki en Kaupthing te ondersteunen.

"De gebeurtenissen kunnen gevolgen hebben voor het hele bankensysteem",
aldus Moody's.

Dan zegt de beoordelaar ook "het ondersteuningsvermogen van de
IJslandse regering voor het hele systeem opnieuw te gaan bekijken".

Fitch volgde, en verlaagde de kredietwaardigheid van Landsbanki op 30
september. Daarna ging het snel.

Vanaf 7 oktober is de beer los. Landsbanki gaat in surséance en wordt
onder bewind van de regering gesteld. Fitch verlaagt pas dan de
kredietwaardigheid van de bank drastisch.

Moody's gaat er op 8 oktober overheen en verlaagt de kredietwaardigheid nog
verder. Fitch besluit op dezelfde dag de kredietwaardigheid van Landsbanki
nóg eens te verlagen, tot 'hopeloos'.

Op 9 oktober verlagen Fitch én Moody's de kredietwaardigheid van
Kaupthing. Dezelfde dag nog neemt de IJslandse regering het bestuur bij de
bank over.

En dan is het al te laat. Landsbanki, Glitnir en Kaupthing zijn omgevallen. De
IJslandse regering stelt zich garant voor de tegoeden van IJslanders, maar
laat in het midden hoe het zit met de tegoeden van buitenlanders, die bij de
IJslandse banken spaarrekeningen openden.

De Britse regering klaagt IJsland aan en eist dat Reykjavik zich alsnog garant
stelt voor de tegoeden van buitenlandse spaarders. De Nederlandse regering
overweegt hetzelfde, in de woorden van DNB-voorzitter Nout Wellink: "Linksom
of rechtsom, de IJslandse regering gaat betalen", zegt hij tijdens een
persconferentie.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl